Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam - Hàn Quốc V-KIST sẽ như thế nào?

Thành phố Hồ Chí Minh ngày 22/12/2014, xin giới thiệu bài viết trả lời Phóng viên Báo Đại Đoàn Kết của Tiến sĩ Nguyễn Bách Phúc Chủ tịch Hội Tư vấn Khoa học Công nghệ và Quản lý TP. HCM HASCON, Viện trưởng Viện Điện - Điện tử - tin học EEI.

Cuối tháng 8/2014, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý chủ trương xây dựng cơ chế đặc biệt cho Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam – Hàn Quốc (V-KIST) do Bộ KH & CN đề xuất. Ngân sách dự kiến cho V-KIST khoảng 70 triệu USD do VN và Hàn Quốc góp vốn với tỷ lệ 50-50. Viện sẽ đi vào hoạt động vào năm 2017.

Có lẽ còn quá sớm để bàn bạc về việc này.

Nhưng cũng không quá sớm nếu thử “lạm bàn” về những “nghịch lý” đầy rẫy hàng ngày ở đất nước ta, và cũng xin chỉ hạn chế trong phạm vi “thành lập Viện Khoa học”

Thứ nhất, thử xem lại chúng ta đã có bao nhiêu Viện Khoa học và chúng “sống” như thế nào. Năm 2005 Chính phủ ra Nghị định về hoạt động của các Viện nghiên cứu Khoa học của VN, trong đó đánh giá hàng trăm Viện của nhà nước hoạt động không có hiệu quả, không tự nuôi nổi mình, kết quả nghiên cứu khoa học không mang lại lợi ích cho đất nước. Nghị định này quy định, đến cuối năm 2009 các Viện phải tự nuôi mình, nếu không thì buộc phải giải tán. Thế nhưng cho đến nay, thời hạn đó đã quá hơn 5 năm, nhưng các Viện Nhà nước vẫn ngửa cổ uống bầu sữa của Nhà nước, và không một Viện nào bị giải tán cả.

Còn các Viện dân lập, với số lượng ít ỏi, tự lầm than bươn chải, ngày càng teo tóp, và đa số đã “từ trần”, số còn lại đang ngắc ngoải.

Thứ hai, mấy năm gần đây, chúng ta lại có những sáng kiến nâng cấp Viện cũ và lập thêm Viện mới, ví dụ: Viện Khoa học và Công nghệ Quốc gia VN được nâng lên thành Viện Hàn Lâm Khoa học Công nghệ VN, thành lập Viện Toán học cao cấp VN do GS.Ngô Bảo Châu làm Viện trưởng, song song với Viện Toán học VN (không cao cấp), thành lập Viện Khoa học tính toán TP.HCM, mời một nhà Khoa học Việt kiều về làm Đồng Viện trưởng, song song với một Đồng Viện trưởng trong nước. Những Viện đó khi mới thành lập được dư luận ồn ào với những  dự đoán tương lai tốt đẹp và đóng góp lớn lao cho đất nước. Nhưng đã vài năm trôi qua, chưa thấy dư luận ồn ào về những hiệu ích nào, đương nhiên chúng ta cũng không biết những Viện đó đã tiêu hết bao nhiêu tiền công quỹ, tức là tiền thuế của dân.

Thứ ba, tại sao các Viện của VN làm việc không có hiệu quả, thậm chí không tự nuôi nổi bản thân nó. Đó là một câu hỏi đáng lẽ phải được trả lời rành rọt từ lâu, không phải chờ đến khi có nghị định năm 2005. Rất tiếc cho đến nay, mặc dù nhiều nhà khoa học đã có những lí giải, tuy rời rạc và phiến diện, nhưng chưa bao giờ có những kết luận nghiêm túc và chặt chẽ của cá cơ quan công quyền, của những người cầm cân đẩy mực của đất nước.

Thứ tư, thành lập Viện V-KIST với việc Hàn Quốc  đầu tư một nửa vốn (35 triệu USD) ODA không hoàn lại, là một điều rất đáng mừng. Nhưng V-KIST sẽ hoạt động theo cơ chế nào, sẽ làm gì, chính là điều đáng suy nghĩ và phải sớm xác định, nếu không nó cũng chẳng khác gì các Viện đã có ở VN hiện nay.

Chẳng hạn, theo tin các báo, “V-KIST sẽ là viện nghiên cứu ứng dụng đa ngành, định hướng công nghệ công nghiệp hoạt động theo cơ chế đặt hàng”. Xin hỏi: Ai sẽ là người đặt hàng?, trong nước hay nước ngoài, trình độ KHCN của đơn đặt hàng ra sao? có phù hợp với trình độ V-KIST không?...”V-KIST sẽ có cơ sở vật chất hiện đại”,. Xin hỏi: với 70 triệu USD, thì cơ sở vật chất hiện đại đến mức độ nào? V-KIST sẽ có “đội ngũ cán bộ khoa học và kỹ sư đẳng cấp quốc tế”. Xin hỏi: đội ngũ cán bộ khoa học và kỹ sư đẳng cấp quốc tế 120 người lấy đâu ra? Mức lương của một cán bộ nghiên cứu tại V-KIST dự kiến khoảng 1.000 USD (21 triệu VND)/tháng, thì nhà khoa học đẳng cấp quốc tế nào sẽ về VN nhận mức lương này? “Ngoài lương, các nhà khoa học tại V-KIST sẽ được tạo mọi điều kiện làm việc tốt nhất cũng như các ưu đãi khác như: bố trí phương tiện đi lại, nhà công vụ, ưu tiên mua nhà, miễn thuế khi mua phương tiện đi lại, hỗ trợ 30% kinh phí khi cho con đi học trường quốc tế, vợ/chồng được hưởng trợ cấp và hỗ trợ tìm công việc phù hợp…”. Xin hỏi: Những hỗ trợ này, cùng với tiền lương thì thu nhập của những nhà khoa học đẳng cấp quốc tế sẽ được bao nhiêu % so với mức lương bình quân của họ nếu họ làm việc ở nước ngoài? “V-KIST sẽ được Nhà nước cho phép áp dụng cơ chế tài chính đặc thù bao gồm tự chủ về chi tiêu tài chính cũng như quản lý tài sản để đảm bảo tự chủ Viện”. Xin hỏi: cho V-KIST “áp dụng cơ chế tài chính đặc thù”, “tự chủ về chi tiêu tài chính”, thì V-KIST có thể giải đáp được những câu hỏi nói trên không, và kết quả cuối cùng sẽ là thế nào?

Ghi chú:

Câu hỏi gửi TS Nguyễn Bách Phúc của Phóng viên Báo Đại Đoàn Kết

- Cuối tháng 8/2014, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý về chủ trương với cơ chế đặc biệt dành cho Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam – Hàn Quốc (V-KIST) do Bộ KHCN đề xuất. Ngân sách dự kiến cho việc thành lập V-KIST khoảng 70 triệu USD do VN và Hàn Quốc góp vốn với tỷ lệ 50-50 sẽ được hoàn tất vào năm 2017. Với việc hợp tác này, có nghĩa là chúng ta thừa nhận đội ngũ làm khoa học của ta không bằng nước ngoài?

- Theo ông, liệu với việc thành lập Viện này sẽ mang lại lợi ích gì? Liệu nền khoa học công nghệ của ta sẽ phát triển vì tiếp thu được công nghệ của Hàn Quốc hay không?

- Trước năm 1975, Hàn Quốc được đánh giá là kém phát triển về kinh tế và công nghệ, khoa học so với miền Nam Việt Nam lúc đó. Người ta kể, những người lính Nam Triều Tiên tham chiến ở nam Việt Nam còn mang về nước radio khi họ rút quân. Thế nhưng hiện nay thì công nghệ, kinh tế của họ vượt ta. Theo ông đâu là nguyên nhân của vấn đề này?