“BÁO CÁO ĐẦU TƯ DỰ ÁN CẢNG HÀNG KHÔNG QUỐC TẾ LONG
THÀNH”:
NHỮNG BẤT CẬP VỀ TÍNH TOÁN
HIỆU QUẢ KINH TẾ -
XÃ HỘI
TS Nguyễn Bách Phúc
Chủ tịch Hội Tư vấn Khoa học công nghệ & Quản lý
TP.HCM HASCON
Viện trưởng Viện Điện - Điện tử - Tin học EEI
Có lẽ các Vị Đại biểu Quốc hội quan tâm nhất khi “bấm
nút” là chỉ tiêu lợi ích của công trình, và người dân đóng thuế để xây dựng
công trình chắc chắn cũng như vậy.
Tính lợi ích của công trình chính là mục tiêu của “Báo
cáo đầu tư”, nghĩa là “Báo cáo đầu tư” phải chỉ cho “Nhà đầu tư” biết công
trình sẽ mang lại lợi ích gì, lời hay lỗ?
Chúng tôi may mắn được Văn phòng Quốc hội và Ủy ban Kinh
tế của Quốc hội gửi cho trọn bộ Hồ sơ “Báo cáo đầu tư dự án cảng Hàng không Quốc tế Long Thành”
(sau đây gọi tắt là Báo cáo) mà Chính phủ trình
trước Quốc hội cuối năm 20014.Sau khi nghiên cứu thận trọng, chúng tôi nhận ra nhiều
bất cập lớn của Báo cáo, và hết sức ngạc nhiên
khi thấy văn bản trình Quốc Hội thông qua chủ trương đầu tư, mà lại mắc lỗi nghiêm trọng về tính toán hiệu
quả kinh tế xã hội của công trình.
Nhớ lại chuyện “bấm nút” Đường sắt cao tốc Bắc - Nam 56 tỷ
USD năm xưa, chúng tôi đã từng phàn nàn rằng, trong 30 trang của bản “Tóm tắt Báo cáo đầu tư” trình Quốc hội chỉ
có 3 trang tính toán lợi ích kinh tế, với nội dung hết sức sơ sài và không khoa
học.
Với Cảng hàng không
Quốc tế Long Thành hiện nay, tóm tắt “Báo cáo đầu tư” có khá hơn, dài 55 trang, nhưng phần tính
toán lợi ích kinh tế lại chưa đầy 3 trang! Đặc biệt là nội dung của 3 trang này
có nhiều sai sót nghiêm trọng, chúng tôi sẽ phân tích bình luận về việc này
Bình luận 1: Sai lầm nghiêm trọng của tính toán chỉ số
hiệu quả kinh tế xã hội EIRR
Để biện minh cho ý định phóng đại
“hiệu quả to lớn của công trình sân bay
Long Thành”, “Báo cáo đầu tư dự án cảng hàng không quốc tế Long Thành” trình Quốc
Hội (gọi tắt là “Báo cáo”) đã tính toán và đưa ra Chỉ tiêu “Tỷ suất nội hoàn
kinh tế EIRR” cao ngất: 22,6%, trong khi trên thế giới và ở Việt Nam chỉ cần
10% đến 12% là đã thỏa mãn.
Tính EIRR là một bài tính tương
đối tế nhị, trong đó đưa vào rất nhiều thông số giả định, dự doán, dự tính, được
chọn lọc theo hiểu biết, theo dự đoán hoặc thậm chí theo chủ ý của người tính.
Vì vậy cùng một công trình, bài tính có thể cho rất nhiều kết quả khác nhau.
Riêng tại Báo cáo,đối với 2 yếu
tố chính của EIRR, là chi phí và lợi ích, tác giả chỉ giới thiệu sơ lược với nội
dung rất sơ sài, đặc biệt không giới thiệu hết những thông số được đưa vào tính
toán. Vì vậy người đọc không thể xem xét đánh giá kết quả tính toán. Điều này cũng có nghĩa là “đánh đố” những người “bấm
nút”.
Không những thế, xem xét hai nội
dung về chi phí và lợi ích, chúng tôi thấy đều có những sai lầm nghiêm trọng:
1.
Về
lợi ích:
Báo cáo đưa vào 2 nguồn lợi ích, 1 là
doanh thu của cảng hàng không, 2 là lợi ích có được từ chi tiêu của người nước
ngoài đến du lịch và lưu trú ở Việt Nam.
Về nguồn lợi ích thứ hai: Báo cáo lý luận
rằng, nhờ có sân bay Long Thành nên Việt Nam mỗi năm thêm được hàng triệu du
khách nước ngoài, mỗi người ở lại Việt nam bình quân 5 ngày, mỗi ngày chi tiêu
145USD. Từ giả thiết này Báo cáo tính ra,bình quân mỗi năm sân bay Long Thành
mang lại lợi ích 2,2 tỷ USD/năm (trang 52)
Xin hỏi: tại sao 100% tiền chi tiêu của du
khách nước ngoài ở Việt Nam lại là lợi ích của Việt Nam, của sân bay Long
Thành? Thực ra lợi ích của Việt Nam chỉ là phần lợi nhuận của Việt Nam trong
toàn bộ chi tiêu của khách du lịch, cao nhất cũng chỉ khoảng 30% mà thôi, sao
Báo cáo lại tính 100%. Vì vậy lợi ích mà Việt nam thu được chỉ khoảng 2,2 tỷ
USD x 30% = 660 triệu USD. Không hiểu sao Báo cáo lại phóng đại lên 2,2 tỷ USD,
con số lợi ích khống được Báo cáo
đưa vào là 2,2 tỷ - 660 triệu = 1,54 tỷ=1540 triệu USD/năm
2.
Về
chi phí:
Báo cáo đưa ra 3 nguồn chi phí: 1 là chi
phí đầu tư dự án, 2 là chi phí bảo trì và hoạt động khai thác kinh doanh, 3 là
chi phí đi lại tăng lên do sân bay Long Thành xa trung tâm thành phố 45km.
Về nguồn chi phí thứ nhất: Báo cáo quên
tính đến tiền hoàn trả vốn vay và tiền lãi hàng năm. Cho dù vốn ODA với lãi suất
thấp và thời gian ân hạn lớn, nhưng khi tính EIRR vẫn phải đưa vào. Hơn nữa phần
đầu tư của tư nhân, chủ đầu tư vẫn phải vay vốn, trả vốn và trả lãi.
Về nguồn chi phí thứ hai: Báo cáo lấy
đơn giá chi phí tại sân bay Tân Sơn Nhất để tính. Đó là 1 sai lầm lớn, bởi vì
đơn giá chi phí thực tế của Long Thành sẽ lớn hơn của Tân Sơn Nhất, ít nhất là
vì Long Thành phải chi khoản khấu hao tài sản cố định, trong khi Tân Sơn Nhất
không phải chi khoản này, Tân Sơn Nhất đã làm việc 85 năm nay, đã khấu hao hết
tài sản cố định từ lâu. Sai lầm này xuất phát từ chỗ không đưa yếu tố “Thời
gian hoàn vốn” vào tính toán EIRR
Về nguồn chi phí thứ ba: Báo cáo lý luận
rằng do Long Thành cách trung tâm thành phố Hồ Chí minh 45 km, hành khách và
cán bộ công nhân viên phải đi lại xa hơn, nếu so sánh với Tân Sơn Nhất chỉ 7km,
từ đó chi phí đi lại sẽ tăng lên.Nhưng tác giả Báo cáo có một cái sai rất lớn,
là chỉ tính đến chi phí thời gian của
người đi lại, mà không tính đến toàn bộ
chi phí đi lại.
Theo báo cáo, đến năm 2025 số lượng hành
khách là 25 triệu, sẽ có 25 triệu lượt người đi lại trên đường Sài Gòn – SB
Long Thành. Báo cáo còn nói, bình quân mỗi hành khách có 1,7 người đi đón hoặc
đi tiễn, số người đón – tiễn là 25 triệu x 1,7 =42,5 triệu người, số người này
chịu 2 lượt đi và về, số lượt sẽ là 42,5 triệu x 2 = 85 triệu lượt/năm. Theo
Báo cáo, tổng sốnhân viên của sân bay sẽ là 25.000 người, bình quân đi lại 10 lần
mỗi tuần, tính ra số lượt đi lại của nhân viên: 25.000 người x 10 lần/tuần x 52
tuần/năm = 13 triệu lượt/năm. Như vậy tổng số lượt đi lại mỗi năm là: 25 triệu
+ 85 triệu +13 triệu = 123 triệu lượt.
Báo cáo cho rằng thời gian đi đến Long
Thành nhiều hơn thời gian đến Tân Sơn Nhất 15 phút, chi phí thời gian trung
bình của người Việt Nam là 2,63 USD/giờ. Tính ra chi phí thời gian cho 1 lượt
đi là 2,63 USD x 15 phút/ 60 phút = 0,6575 USD. Như vậy tổng chi phí này là:
123 tiệu lượt x (0,6575 USD /lượt) = 80,8 triệu USD. Nhưng điều quan trọng hơn
nhiều là Báo cáo quên tính chi phí
phương tiện đi lại.Chi phí cho phương tiện đi lại có rất nhiều loại giá, ở
đây chỉ tạm tính loại giá rẻ nhất , là vé xe đò. Xe đòở khu vực thành phố Hồ
Chí Minh có giá bình quân khoảng 1000 đồng/km.Phí phương tiện (xe đò) đến sân
bay Long Thành 45 km x 1000 đồng/km = 45.000 đồng/lượt, tương đương 2,12 USD/lượt.
Báo cáo đã quên khoản này, nghĩa là Báo cáo đã giảm khống chi phí đi lại với số tiền là: (123 triệu lượt/năm) x (2,12 USD/lượt) = 260
triệu USD/năm!.
Từ những phân tích trên, có thể thấy rằng
khi tính EIRR, các tác giả đã cố ý
nâng cao dòng tiền lợi ích lên, và cố ý
giảm dòng tiền chi phí xuống. Chỉ riêng lợi ích từ du khách chi tiêu ở Việt
Nam, đã nâng khống 1540 triệu USD/năm, và chi phí đi lại đã giảm khống 260 triệu
USD/năm, tương đương dòng tiền chung bị
nâng khống lên 1540 triệu + 660 triệu =2.200 triệu USD/năm . Kết quả là EIRR của
tác giả leo lên 22,1%.
Chúng tôi cho rằng nếu được tính toán
nghiêm túc và trung thực, thì EIRR của công trình này chắc chắn dưới 10%, và có
thể ước đoán chỉ vài % mà thôi.
Bình
luận 2: Suất lợi nhuận hàng năm của Cảng hàng không Quốc tế Long Thành tối đa 2,12%/năm.
Để đánh giá lợi ích kinh tế của công trình, Báo cáo đầu
tư đã tính toán tỉ suất EIRR. Tỉ suất này nếu được tính toán đúng, sẽ là thước
đo chính xác nhất, được cả thế giới công nhận. Tiếc thay Báo cáo đã tính hoàn
toàn sai, như đã phân tích ở Bình luận 1.
Có một chỉ tiêu, tuy không chính xác bằng EIRR, nhưng dễ
tính và dễ hiểu,chính là Suất lợi nhuận hàng năm so với tổng số vốn bỏ ra.
EIRR tính toán lợi ích trong suất quá
trình đầu tư xây dựng cho đến khi công trình được đưa vào sử dụng, còn Suất lợi
nhuận hàng năm tính lợi nhuận bình quân hàng năm khi công trình đã hoàn thành
và đi vào hoạt động ổn định. Vì lẽ đó, Suất lợi nhuận bình quân hàng năm dễ
tính toán hơn và có giá trị cao hơn tỷ suất EIRR.
Để tính chỉ tiêu này phải tính được tổng lợi nhuận hàng
năm của công trình, chủ yếu là tổng doanh thu trừ đi tổng chi phí và thuế, rồi
so sánh với tổng vốn đầu tư.
Tác giả Báo cáo đầu tư hoàn toàn dễ dàng tính được những
con số này, nhưng rất tiếc lại không đưa vào Báo cáo, khác nào đánh đố những
người “bấm nút”.
Chúng tôi không có trong tay những dữ liệu để tính toán,
đành phải “mò mẫm”, tính gần đúng, tuy hơi dài dòng rắc rối, nhưng cũng có thể
tìm ra những thông tin đáng tin
cậy và có căn cứ khoa học.
Tổng doanh thu của
sân bay bao
gồm
các khoản chinh: phục vụ kĩ thuật, phục vụ thương mại, điều hành bay,
chi phí cât hạ cánh, chi phí thuê bao sân bay và các khoản khách hàng phải trả cho nhà chức trách sân
bay.
Theo thống kê kinh nghiệm của các nước thì Tổng doanh thu
của sân bay có vài đặc điểm:
Doanh thu của sân bay từ 1 chuyến bay bằng khoảng 1/3 chi phí của Hãng bay
cho chuyến bay đó
Doanh thu của sân bay phụ thuộc chủ
yếu vào tổng số chuyến cất hạ cánh
Chúng tôi đi dần các bước như sau:
1. Tính thử chi phí của 1 chuyến bay của
Hàng không Việt Nam từ Hà Nội đến thành phố Hồ Chí Minh:
Giá vé 3,5 triệu/người, tương đương 3,5triệu/21,2nghìn = 165 USD,
Số khách bình quân 1 chuyến bay là 150 người/chuyến,
Doanh thu 1 chuyến: 150 người x165 USD/người = 24.800 USD/chuyến,
Theo kinh nghiệm Quốc tế thì chi phí trực tiếp cho một chuyến bay vào khoảng 40% doanh thu,
Chi phí của Hãng HK cho 1 chuyến:
24.800USD x 40% = 9.920 USD/chuyến.
2. Tính thử thu nhập của sân bay từ 1 chuyến bay:
Theo kinh nghiệm Quốc tế thì thu nhập của sân bay khoảng 1/3 chi phí chuyến
bay.
Thu nhập của sân bay từ 1 chuyến bay: 9.920 USD/3 = 3307 USD/chuyến
3.
Doanh
thu của sân bay Long Thành mỗi năm:
Theo” Báo cáo đầu
tư”, đến năm 2030, Long Thành kết thúc giai đoạn 1a và 1b, sẽ có 25 triệu hành
khách,
Tính bình quân mỗi
chuyến có 150 hành khách
Tổng số chuyến
bay trong 1 năm là: 25triệu người/150 = 167.000 chuyến bay
Tổng doanh thu của
Long Thành mỗi năm:
(3307USD/chuyến)
x (167.000 chuyến/năm) = 551 triệu
USD/năm
4.
Lợi
nhuận và Suất lợi nhuận
Cho rằng lợi nhuận
đạt mức rất cao, tới 30% doanh thu
Tổng lợi nhuận sẽ
là: 551 triệu USD x 30% = 165 triệu USD/năm
Theo Báo cáo đầu
tư, đến năm 2030, Long Thành kết thúc giai đoạn 1a và 1b, thì tổng đầu tư là
7,8 tỷ USD
Suất
lợi nhuận bình quân năm của cảng hàng không Quốc tế Long Thành:
165 triệu
USD/7,8 tỷ USD = 2,12%/năm
Tương đương thời
gian hoàn vốn: 1/ (2,12%/năm) = 47 năm
Những tính toán
trên đây chưa xét đến lãi suất vay nợ để làm vốn đầu tư.
Ai cũng biết vay
vốn trên thị trương Quốc tế lãi suất thường không dưới 6%/năm
Vay vốn ODA thường
lãi suất từ 0,25% đến 2,5%/năm. Trong thực tế Nhật Bản đã cho Việt Nam vay nhiều
khoản vốn ODA, trong đó ODA cho các công trình giao thông thuờng từ 1,3 – 1,8%/năm.
Báo cáo đầu tư nói rõ sẽ huy động vốn ODA. Giả thiết có nước nào đấy cho vay
ODA làm sân bay Long Thành với lãi suất thấp hơn của Nhật Bản, ví dụ 1,12%/năm,
thì Suất lợi nhuận của công trình này bằng 2,12% - 1,12% = 1%/năm, đồng nghĩa với
thời gian hoàn vốn sẽ là: 1/ (1%/năm) =
100 năm.
Bình luận 3: Tại
sao lãi suất thấp mà người Pháp lại vẫn có ý định đầu tư 3 tỉ USD vào sân bay
Long Thành?
Ngày
23/3/2015, ông Augustin de Romanet - Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc điều hành Tập
đoàn Aéroports de Paris (ADP) Cộng hòa Phápđề nghị đầu tư 2,5 đến 3
tỷ USD xây dựng và vận hành nhà ga hành khách Cảng hàng không quốc tế Long
Thành.
Vấn đề đặt ra là tại sao Tập
đoàn Pháp biết lãi suất của sân bay Long Thành chỉ vài % như phân tích của Bình
luận1, mà lại dự kiến
đầu tư vào đó tới 3 tỷ USD?.
Thật ra người Pháp không “dại”
một chút nào, mà họ lại rất “khôn”, bởi họ đã đọc kỹ “Báo cáo đầu tư cảng hàng
không quốc tế Long Thành” của Việt Nam. Tại trang 48, “Báo cáo đầu tư” viết: “Vốn
đầu tư thực hiện sẽ được gắn với các dự án đầu tư cụ thể, theo nguyên tắc Nhà nước chỉ đầu tư hoặc hỗ trợ đầu tư phần
kết cấu hạ tầng không có khả năng thu hồi vốn
đầu tư, khuyến khích (các Doanh nghiệp tư nhân trong ngoài nước) đầu tư vào các
hạng mục thành phần dịch vụ khai thác, có khả năng thu hồi vốn đầu tư.”
Người Pháp đã chọn Nhà Ga, là hạng mục có khả năng thu hồi vốn đầu tư, tức là có lãi để bỏ
tiền đầu tư, theo đúng chủ trương của những người lập Báo cáo đầu tư.
Không những thế, suất lợi nhuận cuả họ sẽ
rất lớn, bởi vì họ chỉ cần bỏ tiền xây dựng Nhà Ga, và cứ thế thu lời bỏ túi,
còn tất cả những chi phí đầu tư cho các cơ sở vật chất khác để hình thành sân
bay, để cho họ thu lời, thì đã có tiền thuế của nhân dân Việt Nam lo.
No comments:
Post a Comment