Ông Phan Thanh Bình, Giám đốc Đại học Quốc gia TPHCM phát biểu tại hội thảo. Ảnh: N.V
Những chuyện liên quan tới môi trường nghiên cứu phát triển (research and development, R&D) ở đại học tại Việt Nam được xới lên sôi nổi tại cuộc hội thảo Đối thoại giáo dục: thảo luận về cải cách giáo dục đại học Việt Nam do Nhóm đối thoại giáo dục và Lãnh sự quán Mỹ tại TPHCM tổ chức ngày 31-7 và 1-8-2014.
Nhiêu khê!
Phải chăng đã có một sự đứt gãy nào đó trong mối tương quan giữa doanh nghiệp, nhà đầu tư với giới nghiên cứu ở đại học? Tại sao doanh nghiệp Việt Nam không mặn mòi với R&D?
Từ góc độ doanh nghiệp, TS. Lương Hoài Nam, Phó tổng giám đốc tập đoàn Thiên Minh, Giám đốc điều hành của Hải Âu Aviation, nêu thực trạng: đại học là một nhà máy sản xuất, đầu ra sản phẩm là doanh nghiệp sử dụng. Tuy nhiên, doanh nghiệp hiện nay lại rơi vào một tình thế “thỉnh thoảng khen, thường xuyên phàn nàn chất lượng sản phẩm nhưng thâm tâm, chẳng ai mong muốn cứ thường xuyên phàn nàn”.
Từ đó, TS. Nam đưa ra bốn lý do giải thích cho việc tại sao doanh nghiệp Việt Nam không mặn mòi với R&D: doanh nghiệp chưa có niềm tin với các cơ sở R&D khi các cơ sở này chưa thuyết phục được với các phương pháp nghiên cứu cụ thể; chưa có phương án bảo mật thông tin cho doanh nghiệp; bản quyền kết quả nghiên cứu lỏng lẻo (vì lối nghĩ nghiên cứu khoa học là của chung xã hội chứ không rõ ràng thuộc sở hữu của doanh nghiệp) và công thức phân chia lợi ích chưa thật hợp lý.
Trong khi đó, từ phía nghiên cứu đại học, TS. Dương Nguyên Vũ, Giám đốc Viện John von Neumann, thuộc Đại học Quốc gia TPHCM, thì lý giải nguyên nhân khiến cho nghiên cứu khoa học ở các trường đại học Việt Nam chưa mạnh: “Trước hết, Nhà nước chưa tạo điều kiện thực sự cho nghiên cứu khoa học. Ngay đến những đề tài cấp bộ cũng không đẩy xa được khả năng chuyên môn. Sau đó, các doanh nghiệp vẫn có cái nhìn thành kiến, coi giới khoa học chỉ biết lý thuyết, hạn chế tính ứng dụng”. Là một người có kinh nghiệm giảng dạy và làm R&D ở châu Âu trong nhiều năm và cố vấn học thuật cho Đại học Khoa học tự nhiên TPHCM, ông Vũ phải thốt lên: “Làm nghiên cứu khoa học trong đại học ở Việt Nam rất nhiêu khê!”.
Từ giác độ ý nghĩa kinh tế và ý nghĩa khoa học, ông Ngô Quang Hưng, Phó giáo sư ngành Khoa học máy tính, Đại học Bang New York ở Buffalo, Hoa Kỳ, cho rằng hiện nay các trung tâm ươm tạo nghiên cứu khoa học tại Việt Nam còn hạn chế. Bên cạnh đó, kỹ năng mềm của nhà nghiên cứu chưa tốt. R&D không chỉ là làm kỹ thuật, chuyên môn, mà cần đến khả năng thuyết phục để bán ý tưởng. Một lý do khác là học trình ở các đại học Việt Nam quá tải, dạy học quá nhiều, trong khi nghiên cứu quá ít.
Theo ông Hưng, cần đẩy mạnh các chương trình nghiên cứu, thúc đẩy cơ chế chuyên gia đánh giá đề tài nghiên cứu chứ không nên chỉ dừng ở chỉ số ảnh hưởng và nhất thiết phải tạo ra mối liên kết mật thiết giữa doanh nghiệp tài trợ và trung tâm nghiên cứu, đặc biệt là trung tâm nghiên cứu trong các đại học. Có như thế mới xây dựng được niềm tin giữa doanh nghiệp với giới hàn lâm.
Nhà nước cần “đi câu”
Mỹ chi ngân sách cho R&D cao nhất thế giới: mỗi năm 2,8% GDP, trong khi đó mức chi ở các nước khác như Malaysia là 310 tỉ đô la Mỹ, Singapore là 837 tỉ, Trung Quốc năm 2013 là 258 tỉ và 2014 là 284 tỉ đô la Mỹ.
Trong khi đó, tỷ lệ ngân sách chi cho R&D ở Việt Nam mới dừng ở con số chừng 0,2% GDP. Việt Nam hiện có 2.200 cơ sở có chức năng R&D cộng với 200 trường đại học. Nguồn nhân lực gắn với đại học chiếm khoảng 50% trên tổng số 60.000 người đã đăng ký chức năng R&D.
“Muốn phát triển R&D thì Nhà nước phải là người “đi câu”, tức phải giải ngân cho các cơ sở nghiên cứu, đặc biệt là ở các trường đại học và sau đó kêu gọi doanh nghiệp cùng tham gia. Cần có các chợ ý tưởng, chợ phát minh sáng chế và đồng thời phải có hành lang pháp lý vững để bảo vệ bản quyền phát minh cho các nhà đầu tư”, TS. Lương Hoài Nam nói.
Từ kinh nghiệm cá nhân từng làm R&D theo đặt hàng của các tập đoàn lớn tại Mỹ, TS. Ngô Quang Hưng cho rằng, ở Mỹ hiện có hai cơ chế R&D: tài trợ đối ứng giữa doanh nghiệp với đại học và đại học sẽ phải bỏ kinh phí chào hàng và chuyển giao công nghệ thông qua một dịch vụ trung gian. Trong trường hợp nào thì nhà nghiên cứu cũng phải chủ động (trong khi đó, theo ông, tại Việt Nam, những hội nghị nghiên cứu khoa học cấp trường đại học chẳng có doanh nghiệp nào đến nghe). Trên cơ sở hiểu được đúng, rõ và thường xuyên nhu cầu doanh nghiệp thì mới tạo ra được liên kết đối thoại, từ đó, mới thuyết phục bằng các nghiên cứu ứng dụng và kiến tạo được niềm tin.
Tại Việt Nam, cơ chế nhà trường gửi sinh viên thực tập đến doanh nghiệp thường là để giải quyết một công đoạn nào đó trong học trình, chưa thực sự nhập cuộc một cách chủ động vào công việc của doanh nghiệp để chứng tỏ năng lực độc lập chuyên môn.
Nhưng điều quan trọng, theo các chuyên gia, nhà nghiên cứu tại hội thảo, đó là cần xác lập uy tín của đại học đặt trong bối cảnh kinh tế chung. “Đó là văn hóa về tự do học thuật, văn hóa nghiên cứu và trách nhiệm với xã hội (chứ không phải làm nghiên cứu như trò chơi), coi trọng tư duy kinh tế và văn hóa doanh nghiệp coi trọng giá trị cách tân”, từ góc nhìn tổng quan, ông Phan Thanh Bình nói. Ông cũng cho rằng, muốn thúc đẩy R&D thì cần sự hỗ trợ của Nhà nước, một trong những việc quan trọng là đưa chuyên gia nước ngoài vào Việt Nam để quốc tế hóa đại học và gia tăng uy tín lẫn chuyên môn của các sơ sở nghiên cứu bên trong nó.
Và mấu chốt của sự thiếu vắng niềm tin giữa doanh nghiệp với giới nghiên cứu nói chung, giới nghiên cứu ở đại học nói riêng, theo GS. Ngô Bảo Châu, đó chính là biểu hiện của sự thiếu vắng con người. Việc xác lập danh dự, uy tín của những con người cụ thể, trong nghiên cứu khoa học với chính cơ sở mà ông ta gắn bó. GS. Vũ Hà Văn, Đại học Yale, cũng khẳng định: “Niềm tin đó có khi được tạo nên từ uy tín cá nhân của một nhà nghiên cứu gắn với một cơ sở đại học”.
Tìm thấy giải pháp cho một sự kết nối niềm tin của xã hội nói chung, doanh nghiệp nói riêng vào hoạt động nghiên cứu ở đại học có nghĩa là trả lời được sứ mệnh cốt lõi của đại học.
Nguyễn Vĩnh Nguyên
No comments:
Post a Comment